VAR bóng đá đang dần trở thành một phần không thể thiếu tại các giải đấu lớn trên thế giới, là minh chứng tiêu biểu cho việc ứng dụng công nghệ hiện đại nhằm nâng cao chất lượng, tính công bằng của trận đấu. Hãy cùng Decathlon tìm hiểu toàn diện về công nghệ VAR trong bài viết dưới đây.
Mục lục bài viết
1. VAR bóng đá là gì?
VAR bóng đá (viết tắt của Video Assistant Referee – trợ lý trọng tài bằng video) là một công nghệ hỗ trợ trọng tài trong việc đưa ra các quyết định quan trọng thông qua hệ thống video và phần mềm ghi hình. VAR được thiết kế nhằm tăng độ chính xác, công bằng và hạn chế sai sót trong các trận đấu chuyên nghiệp.
Công nghệ VAR bóng đá chủ yếu được áp dụng trong 4 tình huống nhạy cảm dễ ảnh hưởng đến kết quả trận đấu, bao gồm:
- Bàn thắng (Goal): Xác định có việt vị, lỗi hoặc bóng đã ra ngoài trước khi ghi bàn hay không.
- Phạt đền (Penalty): Kiểm tra tính hợp lệ của các tình huống dẫn đến phạt đền.
- Thẻ đỏ trực tiếp: Giúp trọng tài đánh giá lại mức độ nghiêm trọng của pha phạm lỗi.
- Nhận diện cầu thủ: Khi trọng tài phạt nhầm người, VAR sẽ giúp xác định chính xác danh tính cầu thủ vi phạm.
Mặc dù không thay thế hoàn toàn trọng tài chính nhưng VAR vẫn đóng vai trò khá quan trọng, được ví như một “mắt thần” giúp hỗ trợ đưa ra quyết định đúng đắn hơn trong những tình huống quan trọng và gây tranh cãi.
2. Lịch sử ra đời VAR bóng đá
Ý tưởng về công nghệ VAR bắt đầu được nhắc đến vào đầu những năm 2010, khi các tranh cãi trọng tài ngày càng ảnh hưởng lớn đến kết quả các trận đấu quan trọng. VAR được phát triển bởi Hiệp hội Bóng đá Hoàng gia Hà Lan (KNVB) và được thử nghiệm lần đầu tiên vào năm 2012 trong một số giải đấu nội địa.
Sau quá trình thử nghiệm và hoàn thiện, FIFA và Hội đồng Liên đoàn Bóng đá Quốc tế (IFAB) đã chính thức phê duyệt việc áp dụng VAR vào năm 2016. Công nghệ này lần đầu tiên được sử dụng tại FIFA Confederations Cup 2017, tiếp đến là World Cup 2018. Từ đó đến nay, VAR bóng đá đã được áp dụng ở nhiều giải đấu lớn như UEFA Champions League, Premier League, Serie A, La Liga và nhiều giải quốc nội khác trên thế giới.
3. Cách hoạt động của công nghệ VAR
3.1. Cấu trúc và thành phần của hệ thống var
Hệ thống VAR gồm hai thành phần chính: thiết bị và đội ngũ vận hành.
Thiết bị công nghệ
- Hệ thống camera đa góc: Trên sân đấu được lắp đặt từ 12 đến hơn 30 camera chất lượng cao, bao gồm cả camera siêu chậm và camera 360 độ, ghi lại mọi diễn biến từ nhiều góc độ khác nhau.
- Màn hình giám sát (Monitor): Được đặt bên ngoài đường biên để trọng tài chính có thể xem lại tình huống ngay trên sân.
- Phòng điều khiển VAR (VAR room): Thường đặt tại sân vận động hoặc trung tâm riêng biệt, nơi đội ngũ trọng tài VAR theo dõi các tình huống qua video trực tiếp.
- Hệ thống liên lạc: Bộ đàm kết nối giữa trọng tài chính và các trợ lý VAR, đảm bảo trao đổi thông tin nhanh chóng và chính xác.
Nhân sự vận hành
- 1 Trọng tài VAR chính (VAR): Người trực tiếp phân tích tình huống và đưa ra khuyến nghị cho trọng tài chính.
- 2 Trợ lý VAR (VAR1 và AVAR2): Hỗ trợ kiểm tra các yếu tố kỹ thuật như việt vị, lỗi thô bạo, nhận diện cầu thủ,…
- 1 Kỹ thuật viên phát lại video (Replay Operator): Điều khiển các đoạn phát lại, chọn góc quay phù hợp theo yêu cầu của trọng tài.
Cấu trúc này đảm bảo VAR hoạt động mượt mà và hiệu quả trong thời gian thực, giúp giảm tối đa sai sót trong các tình huống then chốt của trận đấu.
3.2. Quy trình và luồng công việc của VAR trong trận đấu
Dưới đây là các bước chính trong luồng hoạt động của VAR:
Bước 1: Tình huống xảy ra trên sân
Khi một tình huống thuộc “lỗi rõ ràng và hiển nhiên” hoặc “bị bỏ sót nghiêm trọng” có dấu hiệu gây tranh cãi xảy ra, trọng tài chính có thể ra hiệu tạm dừng trận đấu, hoặc VAR chủ động rà soát.
Bước 2: Đội ngũ VAR kiểm tra video
Tổ VAR (gồm VAR chính và trợ lý AVAR) tiến hành xem lại video từ nhiều góc quay khác nhau. Nếu phát hiện có dấu hiệu sai sót rõ ràng, họ sẽ thông báo qua bộ đàm cho trọng tài chính.
Bước 3: Trọng tài nhận khuyến nghị từ tổ VAR để lựa chọn
Dựa trên thông tin từ tổ VAR, trọng tài chính có thể lựa chọn giữ nguyên quyết định ban đầu, nếu VAR không phát hiện sai sót nghiêm trọng hoặc xem lại tình huống qua màn hình VAR bên ngoài sân (OFR – On-field Review) trước khi đưa ra quyết định cuối cùng.
Bước 4: Ra quyết định cuối cùng
Sau khi xem lại (nếu cần), trọng tài chính là người đưa ra quyết định cuối cùng, không phải VAR. Quyết định này có thể giữ nguyên, thay đổi, hoặc hủy bỏ pha bóng tùy theo diễn biến cụ thể.
Bước 5: Trận đấu tiếp tục
Sau khi quyết định được đưa ra, trận đấu được nối lại từ điểm dừng trước đó hoặc tiến hành theo luật (phạt đền, thả bóng,…).
4. 5+ Ưu – nhược điểm của VAR
4.1. Ưu điểm
Sự xuất hiện của VAR được xem là bước tiến quan trọng trong việc hiện đại hóa môn thể thao vua. Dưới đây là những ưu điểm nổi bật mà VAR mang lại:
- Hỗ trợ trọng tài trên sân: VAR giúp trọng tài chính có thêm công cụ để kiểm tra lại những tình huống khó quan sát, bị che khuất hoặc diễn ra quá nhanh. Nhờ đó, trọng tài có thể tự tin hơn trong các quyết định quan trọng, giảm nguy cơ mắc sai lầm nghiêm trọng.
- Giảm tranh cãi và xung đột: Những quyết định gây tranh cãi như việt vị, phạt đền hay thẻ đỏ thường là nguyên nhân dẫn đến xung đột giữa cầu thủ, HLV và khán giả. VAR giúp kiểm chứng lại các tình huống này một cách khách quan, từ đó giảm mức độ căng thẳng và mâu thuẫn trên sân.
- Đảm bảo tính công bằng và chính xác: VAR góp phần nâng cao sự công bằng và minh bạch trong các trận đấu, đặc biệt ở những giải đấu chuyên nghiệp có tính cạnh tranh cao. Khi các lỗi lớn được phát hiện và xử lý kịp thời, kết quả trận đấu trở nên đáng tin cậy hơn, tránh những “bàn thắng ma” hay lỗi thổi phạt oan uổng.
4.2. Nhược điểm
Dù mang lại nhiều lợi ích rõ rệt, công nghệ VAR cũng tồn tại không ít hạn chế gây tranh cãi, cụ thể:
- Gây gián đoạn cho trận đấu: Một trong những điểm trừ lớn nhất của VAR là làm ngắt quãng nhịp độ thi đấu. Khi VAR can thiệp, trận đấu phải tạm dừng để trọng tài xem lại tình huống, khiến không khí đang cao trào bị chững lại. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến trải nghiệm của cả cầu thủ lẫn người hâm mộ.
- Sự phụ thuộc vào VAR: Trong một số trường hợp, trọng tài có xu hướng dựa dẫm quá nhiều vào VAR, dẫn đến việc thiếu quyết đoán trong xử lý tình huống trên sân. Điều này làm giảm vai trò chủ động của trọng tài chính và đôi khi khiến trận đấu trở nên rối rắm vì quá nhiều lần kiểm tra video.
- Vẫn có yếu tố cảm tính: Mặc dù dựa trên hình ảnh, việc phân tích và đưa ra quyết định cuối cùng vẫn do con người thực hiện – cụ thể là trọng tài chính. Do đó, các yếu tố như góc nhìn, cách đánh giá mức độ phạm lỗi hay tính cố ý vẫn có thể mang tính chủ quan, dẫn đến những tranh cãi không thể xử lý thỏa đáng.
5. Những tình huống VAR gây tranh cãi nổi bật trong lịch sử bóng đá
Dù được kỳ vọng giúp trận đấu công bằng và minh bạch hơn, VAR bóng đá không ít lần trở thành tâm điểm của dư luận vì những quyết định gây nhiều ý kiến trái chiều. Dưới đây là những tình huống tiêu biểu:
World Cup 2018 – Quả phạt đền gây tranh cãi cho Pháp
Ở trận vòng bảng giữa Pháp và Úc, VAR xác định hậu vệ Úc phạm lỗi với Griezmann (Pháp). Sau khi xem lại, trọng tài cho Pháp hưởng quả phạt đền. Quyết định này đã phân thành hai luồng dư luận: một bên ủng hộ theo luật, bên còn lại cho rằng cú va chạm quá nhẹ để thổi phạt.
Champions League 2019 – Bàn thắng hụt của Manchester City
Ở tứ kết lượt về giữa Man City và Tottenham, phút bù giờ chứng kiến cú sút tung lưới của Sterling tưởng như giúp Man City vào bán kết. Tuy nhiên, VAR xác định Aguero đã việt vị trước đó khiến bàn thắng bị hủy. Cổ động viên Man City từ vỡ òa chuyển sang thất vọng chỉ trong vài phút, khiến VAR trở thành chủ đề nóng suốt mùa giải.
Euro 2020 – Tình huống gây tranh cãi của Sterling
Trong trận bán kết giữa Anh và Đan Mạch, Sterling té ngã trong vòng cấm và mang về quả phạt đền quyết định. Dù VAR xác nhận có va chạm, nhiều chuyên gia cho rằng đó là tình huống quá nhẹ để dẫn đến quả 11m. Điều này tạo nên luồng dư luận trái chiều về tính hợp lý của quyết định.
Premier League – Những lần “vạch việt vị bằng nửa bàn chân”
Nhiều trận đấu ở Ngoại hạng Anh chứng kiến VAR hủy bàn thắng vì các lỗi việt vị cực kỳ sát sao (chỉ cách vài cm, thậm chí là mũi giày hay cánh tay). Điều này gây tranh cãi lớn vì làm mất tính linh hoạt và cảm xúc vốn có của bóng đá.
Dù còn tồn tại không ít tranh luận, VAR bóng đá vẫn là bước tiến quan trọng trong hành trình hiện đại hóa môn thể thao vua. Công nghệ không thể loại bỏ hoàn toàn sai sót, nhưng với cách vận hành ngày càng hoàn thiện, VAR đang góp phần nâng cao tính công bằng và chuyên nghiệp cho các giải đấu trên toàn thế giới.
