Lịch sử ra đời của xe đạp: Từ cỗ máy thô sơ đến phương tiện di chuyển phổ biến

Bạn có bao giờ tự hỏi, trước khi trở thành phương tiện quen thuộc trong đời sống hằng ngày, chiếc xe đạp đã ra đời và phát triển như thế nào? Từ những cỗ máy thô sơ chỉ dùng sức người để đẩy, cho đến các mẫu xe hiện đại gắn liền với thể thao và lối sống xanh, lịch sử xe đạp là một hành trình nhiều biến đổi thú vị. Hãy cùng khám phá những dấu mốc quan trọng đã làm nên sự phát triển của phương tiện hai bánh này.

Năm/Giai đoạn	Sự kiện nổi bật
1817	Nam tước Karl von Drais giới thiệu chiếc xe hai bánh đầu tiên tại Mannheim và Paris, gọi là “máy chạy” (Laufmaschine).
1860s	Pierre Michaux cùng các nhà phát minh ở Pháp gắn bàn đạp và trục khuỷu vào bánh trước, tạo ra xe đạp bàn đạp, còn gọi là velocipede hay “boneshaker”.
1870s	James Starley và William Hillman chế tạo xe bánh trước lớn, giúp đi nhanh hơn nhưng khó giữ thăng bằng và dễ nguy hiểm.
1876	James Starley phát minh xe đạp 3 bánh Salvo, lần đầu áp dụng hệ thống truyền động bằng xích.
1878	Hai nhà sản xuất người Anh là Otto và Wallace chế tạo xe đạp 2 bánh mang tên Kangaroo, trang bị bộ truyền động xích hoàn chỉnh. Đây cũng là thời điểm thuật ngữ “Bicycle” (xe đạp) bắt đầu được dùng để chỉ phương tiện hai bánh chạy bằng sức người.
1879	Bayliss Thomas phát minh xe đạp The Bayliss Thomas với khung ống thép rỗng và phuộc trước. Cùng năm, Harry John Lawson sáng chế xe đạp đầu tiên dùng xích nối bàn đạp với bánh sau – được gọi là xe đạp an toàn, tiền thân của xe đạp hiện đại.
1885	John Kemp Starley (cháu James Starley) giới thiệu mẫu Rover – hai bánh bằng nhau, truyền động bằng xích, có phanh, đặt nền móng cho thiết kế xe đạp ngày nay.
1888	John Boyd Dunlop sáng chế lốp cao su bơm hơi, giúp xe đạp di chuyển êm ái và tiện lợi hơn.
Sau đó	Hàng loạt cải tiến về phanh, hộp số, khung hợp kim nhẹ (nhôm, carbon) ra đời, đưa xe đạp trở thành phương tiện phổ biến toàn cầu, đa dạng từ xe đường phố, xe leo núi, đến xe đạp thể thao.

1817: Baron Karl von Drais và chiếc xe đạp đầu tiên

Năm 1817, Nam tước Karl von Drais tại Mannheim (Đức) đã phát minh ra phương tiện hai bánh chạy bằng sức người, được gọi là “máy chạy” (Laufmaschine). Người đi xe ngồi trên yên, dùng chân đẩy xuống đất để tạo đà và điều khiển bằng tay lái gắn với bánh trước. Đây chính là tiền thân của xe đạp ngày nay, dù còn khá thô sơ khi chưa có bàn đạp.

Trong lần thử nghiệm vào ngày 12/6/1817, Drais đã di chuyển quãng đường 13 km chỉ trong khoảng 1 giờ, khiến phát minh này gây chú ý lớn khi được giới thiệu tại Mannheim và Paris. Chiếc xe được làm gần như hoàn toàn từ gỗ, nặng 22 kg, gồm hai bánh gỗ bọc sắt có kích thước bằng nhau, nối thẳng hàng trên khung. Bánh trước có thể lái, bánh sau gắn thêm phanh, và người điều khiển phải liên tục đẩy chân xuống đất để xe tiến về phía trước.

Năm 1818, Drais được cấp bằng sáng chế thương mại và hàng nghìn chiếc đã được sản xuất, chủ yếu tại Tây Âu và Bắc Mỹ. Tuy nhiên, do khó giữ thăng bằng và xảy ra nhiều tai nạn, một số thành phố buộc phải cấm lưu hành loại phương tiện này. Dù vậy, phát minh của Drais đã đặt nền móng cho quá trình hình thành và cải tiến xe đạp hiện đại.

Laufmaschine – Tiền thân của xe đạp – Nguồn: Internet

1860s: Velocipede – Xe đạp bàn đạp đầu tiên

Đến thập niên 1860, nhà phát minh Pierre Michaux cùng các cộng sự tại Pháp đã cải tiến “máy chạy” bằng cách gắn bàn đạp và trục khuỷu trực tiếp vào bánh trước. Chiếc xe mới này được gọi là “velocipede” hay còn có biệt danh “boneshaker” (xe lắc xương) do thiết kế khung thép và bánh gỗ bọc sắt gây rung lắc mạnh trên đường. Dù chưa hoàn hảo, velocipede đánh dấu cột mốc quan trọng khi xe đạp trở thành phương tiện có thể đạp bằng chân, thay vì chỉ dùng sức đẩy.

Mẫu xe “lắc xương” velocipede vào những năm 1860 – Nguồn: Internet

1870s: Penny-farthing và thời kỳ xe bánh lớn

Đến thập niên 1870, chiếc xe đạp kim loại đầu tiên mang tên “Ariel” đã ra đời, do James Starley và William Hillman chế tạo. Mẫu xe này có thiết kế đặc trưng với bánh trước rất lớn và bánh sau nhỏ, thường được gọi là Penny-farthing. Nhờ khung kim loại nhẹ, Ariel có thể đạt vận tốc tới 24 km/h – một con số đáng kinh ngạc thời bấy giờ. Bàn đạp được gắn trực tiếp vào trục bánh trước, chưa có líp, nhưng các nan hoa mảnh cùng lốp cao su đặc giúp chuyển động êm hơn so với những chiếc “Boneshaker” trước đó. Penny-farthing không chỉ là bước tiến kỹ thuật mà còn trở thành biểu tượng của thời kỳ xe bánh lớn trong lịch sử xe đạp.

Mẫu xe penny-farthing – Nguồn: Internet

1876: Xe đạp 3 bánh Salvo và bước ngoặt truyền động bằng xích

Năm 1876, James Starley tiếp tục để lại dấu ấn trong lịch sử khi sáng chế chiếc xe đạp 3 bánh Salvo – mẫu xe được thiết kế nhằm đáp ứng nhu cầu đi lại an toàn và tiện lợi, đặc biệt cho phụ nữ. Điểm đột phá lớn nhất của Salvo chính là hệ thống truyền động bằng xích, lần đầu tiên xuất hiện trên xe đạp. Nhờ dây xích nối bánh răng kép, chỉ cần đạp một vòng, bánh xe có thể quay hai vòng, giúp tăng hiệu quả di chuyển. Ngoài ra, cả hai bánh đều được gắn nan hoa kim loại chắc chắn, vừa bền bỉ vừa ổn định. Với giá thành hợp lý và cách vận hành đơn giản, Salvo nhanh chóng trở thành mẫu xe phổ biến trong giai đoạn này.

Xe đạp 3 bánh Salvo – Nguồn: Internet

1878: Xe đạp Kangaroo và sự xuất hiện của thuật ngữ “Bicycle”

Năm 1878, hai nhà sản xuất người Anh là Otto và Wallace đã chế tạo chiếc xe đạp hai bánh mang tên Kangaroo, đánh dấu bước tiến quan trọng khi được trang bị bộ truyền động xích hoàn chỉnh. Đây cũng là giai đoạn thuật ngữ “Bicycle” chính thức được dùng để chỉ loại phương tiện hai bánh vận hành bằng sức người.

Thời điểm này, quan niệm phổ biến trong ngành chế tạo là bánh xe càng lớn thì quãng đường đi được sau mỗi vòng đạp càng xa. Do đó, các nhà sản xuất đua nhau làm ra những mẫu xe với bánh trước ngày càng khổng lồ. Người mua phải cân nhắc chọn kích thước bánh xe dựa theo chiều dài chân để có thể điều khiển được phương tiện, một yếu tố khiến xe vừa độc đáo vừa kén người sử dụng.

Xe đạp Kangaroo – Nguồn: Internet

1879: Xe đạp The Bayliss Thomas và sự ra đời của “xe đạp an toàn”

Năm 1879, Bayliss Thomas đã phát minh mẫu xe đạp The Bayliss Thomas với điểm nổi bật là khung ống thép rỗng và phuộc trước, giúp xe nhẹ hơn và ổn định hơn. Cùng năm đó, Harry John Lawson tạo nên chiếc xe đạp đầu tiên sử dụng dây xích nối bàn đạp với bánh sau – được gọi là “safety bicycle” (xe đạp an toàn). Thiết kế này giảm bớt rủi ro từ những bánh trước khổng lồ, đồng thời mở ra bước ngoặt quan trọng trong quá trình hoàn thiện xe đạp hiện đại.

1885: Rover – Nguyên mẫu xe đạp hiện đại

Đến năm 1885, John Kemp Starley (cháu của James Starley) đã giới thiệu mẫu Rover – chiếc xe đạp với hai bánh bằng nhau, truyền động bằng xích, có hệ thống phanh, và kiểu dáng gọn gàng, dễ điều khiển hơn nhiều so với các thế hệ trước. Rover nhanh chóng trở thành mẫu xe chuẩn mực, đặt nền móng cho thiết kế xe đạp mà chúng ta quen thuộc ngày nay.

Mẫu xe đạp Rover – Nguồn: Internet

1888: Phát minh lốp bơm hơi

Một cải tiến mang tính cách mạng khác xuất hiện vào năm 1888, khi bác sĩ thú y người Scotland John Boyd Dunlop sáng chế lốp cao su bơm hơi. Sự ra đời của loại lốp này giúp xe đạp êm ái hơn, giảm chấn động và có thể di chuyển dễ dàng trên nhiều loại địa hình. Nhờ phát minh này, xe đạp trở nên phổ biến rộng rãi hơn với mọi tầng lớp trong xã hội, chứ không chỉ giới thượng lưu.

John Boyd Dunlop và xe đạp bơm hơi – Nguồn: Internet

Sau đó: Hoàn thiện thành xe đạp hiện đại

Sau cuối thế kỷ 19, hàng loạt cải tiến khác lần lượt ra đời như phanh hiệu quả hơn, hộp số, khung thép nhẹ, nhôm và carbon. Sang thế kỷ 20, xe đạp phân hóa thành nhiều dòng chuyên dụng: xe đua, xe leo núi (MTB), xe đường trường, xe gấp… Gần đây, xe đạp trợ lực điện (e-bike) tiếp tục mở ra xu hướng mới, kết hợp công nghệ và thân thiện môi trường. Từ phát minh ban đầu thô sơ, xe đạp đã trở thành phương tiện toàn cầu, vừa là công cụ di chuyển, vừa là môn thể thao và phong cách sống.

Các mẫu xe đạp ngày càng được cải tiến theo nhu cầu – Nguồn: Internet

Chiếc xe đạp đầu tiên ở Việt Nam

Theo nhiều tư liệu, vua Thành Thái (trị vì 1887 – 1907) được xem là người Việt Nam đầu tiên sở hữu và biết đi xe đạp. Một bức họa đăng trên tờ báo L’Illustration (Pháp) khoảng năm 1895 – 1897 đã ghi lại hình ảnh nhà vua cùng chiếc xe đạp. Tuy vậy, vẫn còn tranh luận rằng xe đạp du nhập vào Việt Nam qua Sài Gòn trước, trong khi vua Thành Thái ở Huế, nên chưa thể khẳng định chắc chắn ai mới thật sự là người Việt đầu tiên đi xe đạp.

Vua Thành Thái và chiếc xe đạp xuất hiện trên tờ báo L’Illustration (Pháp) – Nguồn: Internet

Cuối thế kỷ 19, xe đạp xuất hiện tại Việt Nam trong thời kỳ Pháp thuộc. Ban đầu, đây là món đồ xa xỉ, chỉ dành cho giới thượng lưu, công chức cao cấp và tư sản. Các mẫu xe nhập khẩu từ Pháp như Peugeot, Mercier, Sterling trở thành biểu tượng giàu sang và hiện đại. Thậm chí có giai đoạn, giá một chiếc Peugeot tương đương với cả một căn nhà, cho thấy giá trị to lớn của xe đạp khi mới du nhập.

Đến 30/6/1960, Việt Nam chính thức sản xuất thành công chiếc xe đạp đầu tiên mang thương hiệu Thống Nhất. Đây là dấu mốc quan trọng, đánh dấu việc nước ta làm chủ công nghệ sản xuất xe đạp, thay vì phụ thuộc vào nhập khẩu. Xe Thống Nhất nhanh chóng trở thành phương tiện quen thuộc trong thời bao cấp, gắn liền với cuộc sống của nhiều thế hệ.

Những chiếc xe đạp Thống Nhất thời bao cấp – Nguồn: Internet

Từ một sản phẩm xa xỉ, xe đạp dần trở thành phương tiện phổ biến khắp Việt Nam. Trong thời chiến, xe đạp từng được dùng để vận chuyển hàng hóa, lương thực. Thời bao cấp, nó là “tài sản lớn” của nhiều gia đình. Ngày nay, xe đạp không chỉ là phương tiện đi lại mà còn phục vụ rèn luyện sức khỏe, du lịch, thể thao, và đang trở lại mạnh mẽ với xu hướng sống xanh, tiết kiệm năng lượng.

Khám phá các mẫu xe đạp đường trường, xe đạp thành phố, xe đạp địa hình, xe đạp gấp,… tại Decathlon với mức giá hấp dẫn cùng nhiều ưu đãi dành riêng cho bạn!