Đá luân lưu là một phần không thể thiếu trong bóng đá hiện đại, nơi cảm xúc và áp lực được đẩy lên đỉnh điểm. Đây không chỉ là cuộc đấu giữa cầu thủ và thủ môn, mà còn là màn đấu trí nghẹt thở mang tính quyết định đến chiến thắng cuối cùng. Trong bài viết này, hãy cùng Decathlon tìm hiểu chi tiết về hình thức đá luân lưu, luật áp dụng và những lưu ý quan trọng.
Mục lục bài viết
1. Đá luân lưu là gì?
Đá luân lưu (tiếng Anh: Penalty shoot-out) là một hình thức thi đấu đặc biệt được sử dụng để phân định thắng thua trong bóng đá, khi hai đội hòa nhau sau cả thời gian thi đấu chính thức và hiệp phụ. Trong loạt đá này, mỗi đội sẽ lần lượt thực hiện 5 cú sút từ chấm 11m. Nếu vẫn hòa, loạt sút sẽ tiếp tục theo thể thức “đá luân lưu loại trực tiếp – sudden death” cho đến khi tìm được đội chiến thắng.
Lược sử đá luân lưu: Hình thức này được đề xuất vào cuối những năm 1960 bởi Joseph Dagan, một cựu nhà báo thể thao người Israel. Ý tưởng của ông bắt nguồn từ trận thua đầy tiếc nuối của Israel trong Olympic 1968, khiến ông nhận ra cần có một phương án phân định thắng thua rõ ràng và công bằng hơn thay vì dựa vào bốc thăm.
Phân biệt đá luân lưu, đá phạt và đá penalty:
- Đá phạt là hình thức thực hiện cú sút sau khi đối phương phạm lỗi, có thể là đá phạt trực tiếp hoặc gián tiếp, thực hiện từ nhiều vị trí trên sân.
- Đá penalty là một cú đá phạt trực tiếp từ chấm 11m, thường diễn ra trong trận khi có lỗi nghiêm trọng trong vòng cấm.
- Đá luân lưu là chuỗi các cú sút penalty được thực hiện sau loạt trận hòa để phân định thắng thua.
Tìm hiểu thêm trong bà: Đá penalty là gì? Giải thích chi tiết cho người mới tìm hiểu bóng đá
Loạt đá luân lưu thường được xem là “trò chơi tâm lý” giữa cầu thủ và thủ môn. Áp lực cực lớn, từng cú sút đều có thể định đoạt kết quả, mang đến sự kịch tính tột độ cho người xem.
Một điểm thú vị là các bàn thắng ghi được trong loạt đá luân lưu không được tính vào thống kê cá nhân của cầu thủ tại giải đấu, dù có thể quyết định cả số phận đội bóng.
2. Khi nào áp dụng đá luân lưu
Đá luân lưu được tổ chức sau khi hai đội hòa nhau trong cả hai hiệp chính (90 phút) và hai hiệp phụ (30 phút) mà vẫn chưa phân định được thắng thua. Đây là phương án cuối cùng để xác định đội giành quyền đi tiếp hoặc đội vô địch.
Hình thức này chỉ áp dụng trong các giải đấu có tính chất loại trực tiếp, khi buộc phải chọn ra một đội chiến thắng.
Ví dụ phổ biến:
- Vòng knock-out World Cup
- Trận chung kết EURO
- Vòng loại trực tiếp ở Cúp quốc gia hoặc Champions League
Trong một số trường hợp, trận đấu có thể chuyển thẳng sang đá luân lưu mà không cần hiệp phụ nếu hòa sau 90 phút thi đấu chính thức. Điều này thường áp dụng ở:
- Một số trận đấu cúp quốc gia (như FA Cup, Cúp Quốc gia Pháp…)
- Giải đấu trẻ, nhằm đảm bảo thể lực cho cầu thủ
- Trận giao hữu có quy định phân định thắng thua
Việc này giúp rút ngắn thời gian thi đấu và giảm rủi ro chấn thương trong bối cảnh lịch thi đấu dày đặc.
3. Luật đá luân lưu của FIFA
3.1. Quy định cơ bản
- Số lượt sút: Mỗi đội sẽ có tối đa 5 lượt sút đầu tiên. Hai đội sẽ thực hiện luân phiên từng lượt, mỗi lượt một cầu thủ khác nhau.
- Cách xác định đội thắng: Nếu sau 5 lượt, một đội ghi nhiều bàn hơn thì đội đó chiến thắng. Nếu đá luân lưu hòa thì sao? Hai đội sẽ bước vào loạt sút luân phiên từng lượt (còn gọi là đấu loại trực tiếp từng lượt) để phân định thắng bại – nghĩa là sau mỗi cặp sút, nếu một đội ghi bàn và đội còn lại không thực hiện thành công, trận đấu sẽ kết thúc.
- Cầu thủ tham gia: Chỉ những cầu thủ vẫn còn trên sân khi hiệp phụ kết thúc mới được quyền tham gia loạt đá luân lưu. Những cầu thủ đã bị thay ra hoặc bị truất quyền thi đấu không được tham gia.
- Thay người: Không được phép thay người trong loạt sút luân lưu, trừ trường hợp thủ môn bị chấn thương và đội bóng vẫn còn quyền thay người.
3.2. Tình huống phạm lỗi
Trong loạt đá luân lưu, FIFA quy định rõ ràng về các hành vi phạm lỗi có thể xảy ra từ cả phía cầu thủ thực hiện cú sút lẫn thủ môn:
- Cầu thủ đá vi phạm luật (ví dụ: dừng lại bất ngờ khi chạy đà, sút khi chưa có hiệu lệnh): cú đá có thể bị tính là không hợp lệ.
- Thủ môn phạm lỗi (như bước lên khỏi vạch vôi trước khi bóng được sút): nếu cản phá thành công, cú đá sẽ được thực hiện lại. Nếu vẫn vào lưới, bàn thắng được công nhận.
- Trong một số trường hợp nghiêm trọng, thẻ vàng hoặc thẻ đỏ có thể được rút ra.
Những quy định này nhằm đảm bảo tính công bằng và trật tự tuyệt đối trong một khoảnh khắc có thể quyết định cả giải đấu.
4. Những trận đá luân lưu cân não nhất lịch sử bóng đá
Loạt đá luân lưu luôn là nơi hội tụ mọi cung bậc cảm xúc – từ hồi hộp, tiếc nuối đến vỡ òa chiến thắng. Dưới đây là những trận đá luân lưu kịch tính nhất trong lịch sử, nơi mà từng cú sút có thể làm thay đổi cả vận mệnh của một đội tuyển.
4.1. Italia vs. Brazil – Chung kết World Cup 1994 (3–2)
- Giải đấu: World Cup 1994
- Khoảnh khắc đáng nhớ: Roberto Baggio – ngôi sao sáng giá của Italia – sút bóng vọt xà ở lượt quyết định, “giúp” Brazil lên ngôi vô địch lần thứ 4.
Trận chung kết World Cup năm 1994 giữa Italia và Brazil không chỉ là màn so tài đỉnh cao mà còn đánh dấu lần đầu tiên một trận chung kết World Cup được phân định bằng loạt sút luân lưu. Sau 120 phút hòa 0-0, hai đội bước vào loạt đấu cân não. Khoảnh khắc định mệnh gọi tên Roberto Baggio – ngôi sao số một của Italia – với cú sút quyết định đưa bóng bay vọt xà ngang. Thất bại ấy khiến Italia lỡ hẹn với chiếc cúp vàng, trong khi Brazil lên ngôi vô địch thế giới lần thứ tư. Cú đá hỏng của Baggio trở thành một trong những hình ảnh biểu tượng buồn nhất lịch sử bóng đá.
4.2. Liverpool vs. AC Milan – Chung kết Champions League 2005 (3–2)
- Giải đấu: UEFA Champions League 2004–2005
- Khoảnh khắc đáng nhớ: Dudek dùng “chiêu nhảy múa” để gây áp lực, cản phá cú đá của Shevchenko ở lượt quyết định.
Trận chung kết Champions League 2005 tại Istanbul là một trong những trận cầu kịch tính nhất mọi thời đại. AC Milan dẫn trước Liverpool 3-0 chỉ sau hiệp 1, nhưng The Kop không bỏ cuộc. Họ gỡ hòa 3-3 trong vòng 6 phút thần kỳ ở hiệp hai, trước khi bước vào loạt luân lưu. Ở đó, thủ môn Jerzy Dudek trở thành người hùng khi cản phá cú sút của Pirlo và Shevchenko, đồng thời gây áp lực bằng những động tác nhảy múa gây ức chế tâm lý. Liverpool giành chiến thắng 3-2, hoàn tất màn ngược dòng không tưởng, và trận đấu được mệnh danh là “đêm huyền thoại ở Istanbul”.
4.3. Argentina vs. France – Chung kết World Cup 2022 (4–2)
- Giải đấu: World Cup 2022 tại Qatar
- Khoảnh khắc đáng nhớ: Messi và Mbappé đều thực hiện thành công cú sút đầu tiên, nhưng Argentina giữ được sự lạnh lùng tốt hơn.
Chung kết World Cup 2022 giữa Argentina và Pháp tại Qatar được đánh giá là trận chung kết hay nhất lịch sử. Sau 120 phút đầy cảm xúc với tỷ số hòa 3-3, hai đội bước vào loạt luân lưu trong sự hồi hộp tột độ. Emiliano Martínez – người hùng của Argentina tại Copa America 2021 – một lần nữa tỏa sáng khi cản phá cú sút của Coman và gây áp lực thành công lên Tchouaméni. Messi thực hiện thành công cú đá đầu tiên, mở màn cho chiến thắng 4-2 trên chấm 11m. Với kết quả này, Messi cùng đồng đội đăng quang trong niềm hạnh phúc vỡ òa, khép lại hành trình World Cup viên mãn.
4.4. Chelsea vs. Bayern Munich – Chung kết Champions League 2012 (4–3)
- Giải đấu: UEFA Champions League 2011–2012
- Khoảnh khắc đáng nhớ: Hình ảnh Drogba bật khóc sau cú sút quyết định đã trở thành biểu tượng của Chelsea.
Tại trận chung kết Champions League 2012, Chelsea bị đánh giá thấp hơn khi đối đầu với Bayern Munich ngay trên sân nhà Allianz Arena của đối thủ. Bayern vươn lên dẫn trước ở phút 83, nhưng chỉ 5 phút sau, Didier Drogba gỡ hòa bằng cú đánh đầu đẳng cấp. Trận đấu bước vào loạt luân lưu với kịch tính dâng cao. Petr Čech cản phá cú sút của Olic và Schweinsteiger, mở đường cho Drogba thực hiện cú đá quyết định mang về chức vô địch Champions League đầu tiên trong lịch sử Chelsea. Khoảnh khắc Drogba bật khóc sau cú sút là hình ảnh khó quên với người hâm mộ The Blues.
4.5. Bồ Đào Nha vs. Anh – Tứ kết EURO 2004 (6–5)
- Giải đấu: UEFA EURO 2004
- Khoảnh khắc đáng nhớ: Ricardo là người đầu tiên trong lịch sử EURO vừa cản phá vừa sút thắng trong loạt luân lưu.
Trận tứ kết EURO 2004 giữa Bồ Đào Nha và Anh là một cuộc chiến cân tài cân sức, hòa 2-2 sau 120 phút nghẹt thở. Ở loạt đá luân lưu, thủ môn Ricardo trở thành người hùng khi không chỉ cản phá cú sút của Vassell – trong tình huống đặc biệt không đeo găng tay – mà còn đích thân bước lên thực hiện cú sút quyết định đưa Bồ Đào Nha vào bán kết. Tinh thần thép, bản lĩnh và sự táo bạo của Ricardo đã biến trận đấu này thành một trong những loạt đá luân lưu đáng nhớ nhất lịch sử EURO.
Đá luân lưu là phần thi đấu kịch tính, đòi hỏi sự tập trung, kỹ thuật và tinh thần thép. Dù bạn là cầu thủ nghiệp dư hay đang luyện tập với mục tiêu thi đấu chuyên nghiệp, hãy luôn trau dồi kỹ năng và chuẩn bị trang phục, dụng cụ phù hợp. Decathlon luôn đồng hành cùng bạn trên hành trình thể thao – từ sân tập đến những trận đấu cam go.
